Auschwitz en Birkenau bezoeken: een indrukwekkend Memorial

Een bezoek aan het Memorial in de voormalige concentratiekampen Auschwitz en Birkenau is geen gezellig vakantieuitstapje. Toch is een bezoek zeker de moeite waard. Deze trieste periode uit onze geschiedenis mag immers niet vergeten worden. Wij brachten een paar jaar geleden een bezoek aan deze kampen. Lees hier onder onze ervaring!

Tijdens onze roadtrip door Oost-Europa verbleven we een paar dagen in Krakau. We wilden namelijk graag eens een bezoek brengen aan het voormalige concentratiekamp Auschwitz, dat nu een Memorial is. Krakau is daar een ideale uitvalsbasis voor. Met de auto is het een uurtje rijden en het museum staat goed aangegeven.

We rijden door het groene landschap richting het plaatsje Oświęcim, waar de kampen vlakbij liggen. Een vredig dorpje, in groot contrast met het terrein een paar kilometer verderop, waar niet te bevatten gruwelen hebben plaatsgevonden…

Hoe moet het voor de bewoners van Oświęcim zijn geweest om daar te wonen tijdens de oorlogsjaren? Martin Amis schreef er over in het boek ‘The Zone of Interest’ waar eind 2023 de indrukwekkende verfilming van in de filmhuizen verscheen.

Auschwitz met of zonder gids bezoeken?

Toen wij Auschwitz bezochten, kon je in de vroege ochtend (voor 10.00 uur) en einde middag het Memorial nog bezoeken zonder gids. Tegenwoordig lijk je alleen nog maar einde middag op eigen gelegenheid te kunnen gaan. Dit vind ik persoonlijk wel jammer want zelf vond ik het fijner om in eigen tempo rond te kunnen lopen. Bovendien slaan de gidsen ook barakken en delen van het kamp over, die je anders misschien wél zou bezoeken.

Via deze website kun je gratis tickets bestellen. Over het algemeen kun je dus alleen reserveringen voor een rondleiding maken. Alleen aan het einde van de middag zijn er nog wat losse tickets verkrijgbaar zonder gids.

Een gids hebben wij zelf niet echt gemist. Allereerst weten we natuurlijk allemaal wel wat zich in Auschwitz afgespeeld heeft. Daarnaast staan overal borden met uitleg en hebben we ook bij de ingang nog een informatieboekje gekocht waar een duidelijke plattegrond in stond.

Auschwitz I

We begonnen ons bezoek in Auschwitz I. Dit is het oudste deel van het kamp, waar ook nog het meest van overgebleven is. Onder het bekende ‘Arbeit macht frei’-bord lopen we het kamp binnen. Hier zijn stenen barakken in rechte lijnen achter elkaar gebouwd. Overal er omheen is prikkeldraad: een benauwende omgeving.

Een groot deel van de barakken is als museum ingericht. Ook hebben diverse landen hun eigen barak ingericht. Zo is er in de Nederlandse barak uitgebreide informatie te lezen over Nederlandse gevangenen in Auschwitz. Ook hangt er een namenlijst aan de muur met omgekomen Nederlanders, waar ook nog een aantal familieleden van Jeroen op vermeld staat.

Omdat we zonder gids in Auschwitz waren, konden we rustig langs de exposities lopen die wij zelf interessant vonden. Het meest aangrijpend zijn natuurlijk de vitrines met afgeknipte haren, brillen, koffers en andere persoonlijke bezittingen. Het zijn er zoveel dat je daardoor pas echt besef krijgt van hoe massaal deze slachting wel niet was.

Auschwitz II – Birkenau

Met een (gratis) bus worden we naar Auschwitz II – Birkenau gebracht, dat een paar kilometer verderop ligt. Hier vind je de bekende opgekrulde spoorlijn, de houten barakken (die bijna allemaal verdwenen zijn) en de beruchte gaskamers. We lopen onder het hoofdgebouw door en bevinden ons dan in het kamp. Waar Auschwitz I voornamelijk een gevangenenkamp was, is Birkenau vooral een vernietigingskamp. In de uitleg lezen we dat er een pad rechtstreeks vanaf de trein naar de gaskamers leidt. Hier in Birkenau krijg je pas echt een beeld van de totale verwoestingsdrang van de nazi’s. Alles is zo uitgedacht en uitgerekend: een duivels plan dat minutieus uitgevoerd werd.

Het terrein is enorm uitgestrekt en omdat we nog vroeg zijn, zijn er nog niet zoveel andere toeristen. In een van de uithoeken van het kamp ligt een grasveld dat gebruikt was om de as vanuit de gaskamers uit te strooien. Een jonge ree loopt midden over het veld, volledig onbewust van de gruwelen die zich hier afgespeeld hebben. Vogels fluiten op deze junidag en de bomen, achter het prikkeldraad, ruisen in de wind. Wat een contrast…

Aan het einde van onze wandeling komen we nog langs een paar barakken die herbouwd zijn om een indruk te geven van de omstandigheden. En zelfs dan kunnen wij, op een warme junidag, met onze goede kleding en stevige schoenen aan, ons niet goed voorstellen hoe afschuwelijk het daadwerkelijk was.

Mijn persoonlijke ervaring

Het Memorial doet er (gelukkig) niets aan om extra emoties op te wekken; geen wassen beelden die gevangenen of soldaten uit moeten beelden of (afgezien van de Nederlandse barak) video’s of borden met persoonlijke verhalen. Bijna zakelijk worden de feiten op borden vermeld en dat is mijns inziens ook een goede benadering. Geen vals drama op deze plek.

Zeker in Auschwitz I loop je tussen zoveel andere bezoekers dat ook echt als een museum voelt. Ja, bij de vitrines met persoonlijke bezittingen werd het even heel stil, maar op andere plekken voelt het kamp meer als een oorlogsmuseum dan als ‘de plek waar het allemaal gebeurde’. Auschwitz II vond ik zelf heftiger, juist omdat het zo enorm gigantisch was. Ook de restanten van de gaskamers zijn heel confronterend.

Een bezoek aan Auschwitz is dus zeker indrukwekkend en onvergetelijk. De gruwelen die hier gebeurd zijn weten we allang en het is vooral bizar om daadwerkelijk op deze plek rond te lopen.

Lees- en kijktips voordat je Auschwitz bezoekt

Voorafgaand aan ons bezoek heb ik films gezien en boeken gelezen over Auschwitz. Ik kan de indrukwekkende film ‘Denial’ aanraden: een verslag van het juridische gevecht van de Joodse Deborah E. Lipstadt tegen holocaustontkenner David Irving. Wanneer je in Auschwitz rondloopt, begrijp je nog minder van de idiote opvattingen van deze Britse Irving…

Ook las ik het boek ‘De man die naar Auschwitz wilde’. Hoewel een groot deel van het boek helemaal niet over Auschwitz gaat, maar vooral over de oorlogsperikelen van deze soldaat, is het toch een aanrader om te lezen. Bijzonder in dit boek is vooral zijn ervaringen van na de oorlog. De meeste oorlogsboeken stoppen bij de bevrijding, als een echt happy end, terwijl de naoorlogse periode helemaal niet zo happy was. Dit boek beschrijft dat duidelijk en was daarom voor mij wel een eyeopener.

Heel indrukwekkend is natuurlijk de film ‘Schindlers List‘, hoewel dat niet echt over Auschwitz gaat maar meer over het ghetto in Krakau. Ik zou deze film zeker bekijken als je meer dagen in Krakau doorbrengt.

Een bezoek aan Auschwitz – praktisch

Een paar praktische tips voor een bezoek aan Auschwitz:

• Zorg dat je tijdig je ticket aanvraagt via genoemde website. Elk tijdslot zijn er maar een beperkt aantal tickets dus wees er op tijd bij (maximaal drie maanden van tevoren).
• Heb je geen beschikking over een (huur)auto? Er gaan ook een bus naar Auschwitz. Een kaartje koop je bij de chauffeur.
• Ga je op eigen gelegenheid naar Auschwitz? Je mag tussen april en oktober alleen voor een bepaalde tijd naar binnen. Ben je eenmaal binnen, dan mag je blijven zolang je wilt.
• Zorg voor goede schoenen. Het museum is uiteraard niet glad geplaveid maar hobbelig. Bovendien is Birkenau ontzettend uitgestrekt en zul je daar een flink eind moeten lopen als je alles wilt zien.
• Neem een kleine tas mee; grote tassen moeten achterblijven.
• Er is geen horeca in het museum dus zorg dat je goed gegeten hebt voor je bezoek.