Boekrecensie: Danseres zonder Benen

“‘Dans…dans…, druk je hele wezen uit in de dans’. 
‘Hoe kun je dat zeggen, Avraham? Je weet toch dat ik geen benen meer heb om te dansen. Die zijn me afgenomen toen jij van me wegging.’
‘Och, kind, je hebt immers al die dertig jaren gedanst…al die dertig jaren dat je zonder benen was.’
‘Toen had ik de kinderen bij me.’
‘En in de kampen dan? Toen wist je niet eens of de kinderen er nog waren – en toch heb je gedanst’.
‘In de kampen had ik honderden kinderen. Daarom kon ik mijn wezen uitdrukken. Daarom kon ik dansen’.
‘Je kunt het weer. Je kunt je wezen uitdrukken met al wat je behouden hebt. Je hebt zoveel behouden – je weet zelf niet hoeveel. Dans, mijn lieveling, dans!’

Ik heb gedanst.”
(Clara Asscher-Pinkhof in ‘Danseres zonder benen’

‘Danseres zonder benen’ is de autobiografische roman van de joodse auteur Clara Asscher-Pinkhof. Het boek beschrijft in vogelvlucht Clara´s jeugd, haar opleiding tot lerares en eerste onderwijservaringen en vervolgens haar verkeringstijd en huwelijk met de ernstige rabbijn Avraham Asscher.

Vanwege Avrahams aanstelling als rabbijn in Groningen, verhuizen ze rond de jaren twintig van Amsterdam naar Groningen, ver bij de hechte familie vandaan. Na de tweeling Elie en Menachem volgen de geboortes van hun kinderen elkaar snel op, tot Avraham ernstig ziek wordt. Clara is op dat moment zwanger van Fieke, de jongste.

“‘Is-tie ziek?’ vroeg kleine Roza hem. ‘Heeft-ie pijn in buikje?’ En Avraham glimlachte en zei: ‘Maar hij wordt weer beter!’. Het was mijn geheim, dat hij niet meer beter zou worden. Misschien was het ook zijn geheim, maar we zeiden het elkaar niet.’ 

Wanneer Avraham in een ziekenhuis in Zwitserland overlijdt, blijft Clara alleen achter met de kinderen en begint met het schrijven van boeken. Op een nacht droomt ze van een danseres, een danseres zonder benen.

“Mijn lippen fluisterden: ‘De danseres zonder benen’ en ik wist dat ik het was. Want toen mijn liefste stierf en ik nog maar een jonge moeder was van 29 jaar oud, werd mij het belangrijkste instrument tot geluk en zelfexpressie ontnomen. En toch drukte ik mij uit in al wat mij gebleven is.”

Sterrekinderen

Dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit en worden enkele kinderen van Clara weggevoerd. Tijdens de oorlog verhuist Clara weer terug naar Amsterdam, waar ze lesgeeft aan Joodse kinderen. Als ze een helpende hand biedt in de Hollandse Schouwburg tijdens de razzia’s, groeit daar het idee voor het boek ‘Sterrekinderen’: een boek met korte schetsen van de joodse kinderen die ze in de schouwburg ontmoet heeft.

Bergen-Belsen

Uiteindelijk ontkomt Clara zelf ook niet aan deportatie en ze wordt via Westerbork weggevoerd naar Bergen-Belsen. Ook daar neemt ze de kleine kinderen onder haar hoede en verloochent ze haar achtergrond als schooljuffrouw niet. In 1944 wordt ze, samen met enkele andere gevangenen, waaronder haar moeder, uitgewisseld tegen Duitse gevangenen en vertrekt ze naar Israël, waar haar dochter Roza woont en waar later ook haar andere dochter Fieke naar toe reist. Twee van Clara’s zonen overleven de oorlog niet, evenals Clara’s vijf broers.

In Israël stort Clara zich op het schrijven (waaronder  de boeken ‘Sterrekinderen’ en ‘Danseres zonder benen’) en het geven van lezingen. Ze hertrouwt in 1958 maar wordt in 1967 opnieuw weduwe, een jaar na het verschijnen van ‘Danseres zonder benen’. In 1984 overlijdt ze op 88-jarige leeftijd.

Wat vind ik van ‘Danseres zonder benen’?

Dit is één van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb! Er zijn veel autobiografische boeken geschreven die over de ervaringen in de Tweede Wereldoorlog gaan; bijvoorbeeld ‘De Schuilplaats’ van Corrie ten Boom heeft er ook wel iets van weg. Echter, de schrijfstijl van Clara Asscher-Pinkhof is zó mooi, zó ontroerend, dat ik het keer op keer weer lees. De prachtige volzinnen zijn het lezen en het herlezen meer dan waard! Haar stijl is heel eenvoudig en zonder enige opsmuk, maar juist daardoor veelzeggend; zonder al te veel in details te treden vóel je haar pijn over het verlies van Avraham, de angst om haar weggevoerde kinderen en het verdriet over de verschrikkingen van de oorlog.

Persoonlijk vind ik dat dit boek verplichte kost zou moeten zijn op de middelbare scholen. Als geen ander weet Clara de zinloosheid van oorlog te benoemen, de gruwelen van dood en verderf. Een veelzeggend fragment, als een Joods meisje weggehaald wordt door de politie, om weggevoerd te worden:

“‘Ik moet verder’, zei de zwarte politieman. ‘Kom’.
Ze kwam.
Toen ze in de kamerdeur stonden, vond ik mijn stem terug. Ik zei tegen de man: ‘Ik hoop dat u snel beter werk zult kunnen doen.’ Opeens legde hij zijn voorhoofd tegen de deurpost en huilde. Daarna sloot de deur zich achter de twee.”

In gesprek met God

Graag sluit ik af met mijn lievelingspassage, waarin Clara in gesprek gaat met God, als Avraham heel ernstig ziek is. Ontroerend!

“God zei: “Kind, ik moet je liefste van je wegnemen”. Ik schreide: “Nee…nee ik wil mijn liefste houden!”

God zei: “Kind, Ik zal je alles geven, wat het leven van een vrouw mooi kan maken……behalve dat ene. Want ik moet je liefste van je wegnemen”. Ik riep: “Nee….. nee… het leven van een vrouw kan niet mooi meer zijn als haar liefste van haar wordt weggenomen. Ik wil mijn liefste houden!!”

God zei: “Kind, Ik zal je kinderen schoon en sterk laten opgroeien en ze zullen een kring van liefde om je heen vormen. Maar ik moet je liefste van je wegnemen”. Ik schreide: “Nee…nee er is geen kring van liefde buiten zijn liefde. Ik wil mijn liefste houden!!”

God zei: “Kind, Ik zal je schoonheid geven en al wat de deuren en de harten van de mensen voor je kan openen. Veel warme genegenheid zal je dagen verlichten. Maar ik moet je liefste van je wegnemen”. Ik zei: “Nee ….nee de deuren en de harten van de mensen wil ik niet binnengaan en hun warme genegenheid vergoedt niets van zijn liefde. Ik wil mijn liefste houden”.

God zei: “Kind, Ik zal je rijke en zuivere gedachten geven en je zult ze in schone vorm kunnen gieten. Veel gebukte en bedroefde mensen zul je troost en verlichting brengen. Maar Ik moet je liefste van je wegnemen”. Ik fluisterde: “Nee…nee, ik kan geen troost en verlichting brengen als ik zelf gebukt en bedroefd ben. Ik wil mijn liefste houden”.

God zei : “Kind, als je liefste bij je blijft, zal de wreedheid van de wereld zijn ziel wonden en pijn doen. Eén groot lijden zal het voor hem worden. Als Ik hem van je wegneem is het één grote rust, één grote vertroosting.Daarom moet Ik je liefste van je wegnemen”.

Toen ging ik opzij en liet God door om mijn liefste van mij weg te nemen.

---

Danseres zonder benen is bij Bol.com verkrijgbaar. Aanrader!